سوره انسان
| < قیامه - مرسلات > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۷۶ |
| جزء | ۲۹ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۹۸ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۳۱ |
| تعداد کلمات | ۲۴۳ |
| تعداد حروف | ۱۰۸۹ |
سوره انسان یا هَلْ أَتَیٰ یا دَهْر هفتاد و ششمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۹ جای دارد. سوره انسان درباره خلقت و هدایت انسان، اوصاف ابرار (نیکوکاران) و نعمت‌هایی که خداوند به آنان می‌دهد و همچنین اهمیت قرآن و مشیت پروردگار سخن می‌گوید.
بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از اهل سنت، آیه هشتم این سوره معروف به آیه اطعام، در شأن حضرت علی(ع)، فاطمه زهرا(س)، حسنین(ع) و خادم آنان فضه نازل شده است. ایشان سه روز پیاپی به نذرشان بر روزه‌گرفتن این روزها وفا کردند و با اینکه خود گرسنه بودند، افطاری‌شان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
از جمله پاداش‌هایی که برای تلاوت این سوره بیان شده، همنشینی با پیامبر(ص) در آخرت است.
معرفی
- نامگذاری
این سوره به نام‌های انسان، هل اتی و دهر مشهور است. این نامگذاری هم به این سبب است که این سه واژه در آیه اول آمده‌اند. به این سوره ابرار (نیکان) نیز می‌گویند؛ زیرا این کلمه در آیه پنجم آمده و بیش از نصف این سوره به شرح حال این افراد پرداخته است.
- محل و ترتیب نزول
سوره انسان در ترتیب نزول نود و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف هفتاد و ششمین سوره است و در جزء ۲۹ قرار دارد.
در مکی یا مدنی بودن این سوره اختلاف وجود دارد. به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، مفسران شیعه اتفاق نظر دارند که تمام این سوره یا دست کم آیاتی که درباره مقام ابرار و اعمال صالح آنهاست، در مدینه نازل شده است. قرطبی، از مفسران اهل سنت در قرن هفتم قمری، نیز بر آن است که مشهور علمای اهل سنت این سوره را مدنی دانسته‌اند. با این حال برخی از مفسران اهل سنت، آن را مکی و بعضی آیات نخستین سوره را مکی و از آیه هشتم تا آخر را مدنی دانسته‌اند.
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره انسان ۳۱ آیه، ۲۴۳ کلمه و ۱۰۸۹ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های نسبتاً کوچک است. این سوره از جمله آیات و سوره‌هایی است که به صورت کامل بر ضریح جدید حضرت عباس حک شده است.
محتوا
تفسیر نمونه محتوای سوره انسان را به پنج مطلب و محور کلی تقسیم کرده است:
- اول: آفرینش انسان، خلقت او از نطفه، و هدایت و آزادی اراده او؛
- دوم: پاداش ابرار و نیکان (که در مورد اهل بیت(ع) است)؛
- سوم: ویژگی‌های افراد نیک که باعث می‌شود شایسته دریافت پاداش الهی باشند؛
- چهارم: اهمیت قرآن، طریق اجرای احکام آن و راه پرفراز و نشیب خودسازی؛
- پنجم: حاکمیت مشیت و خواست الهی.
- ششم: نعمت های بهشتی، آلوسی مفسر اهل سنت به نقل ازدیگران گفته است: چون این سوره در شان وفضیلت پنج تن از آل پیامبر نازل شده که حضرت فاطمه (س) نیز از آنان است از زنان بهشتی (حور العین) به احترام او نامی به میان نیامده است. (رَعايَةً لِحُرْمَةِ البَتُول وَ قُرَّةِ عَينِ الرَّسُول) علامه طباطبایی نیز در المیزان به این نکته تصریح کرده که در سوره انسان نامی از حور العین به عنوان یکی از مهم ترین نعمت های بهشت نیست و از این می توان برداشت کرد در میان ابراری که این آیه در شأنشان نازل شده از زنان هم بوده اند.
| تشویق انسان‌ها به پیروی از دین خدا | |||||||||||||||||||||||
| گفتار سوم؛ آیه ۲۳-۳۱ ضرورت پیروی از دین خدا | گفتار دوم؛ آیه ۴-۲۲ پاداش پیروی از دین خدا | گفتار اول؛ آیه ۱-۳ هدایت فطری انسان‌ها به سوی دین خدا | |||||||||||||||||||||
| مطلب اول؛ آیه ۲۳-۲۶ وظیفه پیامبر در پیروی نکردن از کافران | مطلب اول؛ آیه ۴ عذاب اخروی کافران | مطلب اول؛ آیه ۱-۲ مجهز شدن انسان‌ها به ابزار تشخیص حق از هنگام تولد | |||||||||||||||||||||
| مطلب دوم؛ آیه ۲۷-۲۸ دنیاپرستی کافران دلیل پیروی نکردن آنان | مطلب دوم؛ آیه ۵-۶ بهره‌مندی نیکان از چشمه‌های بهشتی | مطلب دوم؛ آیه ۳ هدایت تکوینی و تشریعی انسان‌ها به سوی حق | |||||||||||||||||||||
| مطلب سوم؛ آیه ۲۹-۳۱ کافران نمی‌توانند بر اراده خدا چیره شوند | مطلب سوم؛ آیه ۷-۱۱ صفات بندگان خدا | ||||||||||||||||||||||
| مطلب چهارم؛ آیه ۱۲-۲۲ نعمت‌های بهشتی بندگان خدا | |||||||||||||||||||||||
ویژگی‌های نیکوکاران
در سوره انسان (طی آیات ۷ـ۱۱)، پنج ویژگی در توصیف نیکوکاران (ابرار) بیان شده است: ۱. به نذر خویش وفا می‌کنند. ۲. از روزی که عذاب و گزند آن فراگیر است می‌هراسند. ۳. با اینکه به غذای خود نیازمندند آن را به بینوا و یتیم و اسیر می‌بخشند. ۴. این کار را تنها برای خشنودی خدا می‌کنند و توقع پاداش و سپاس از کسی ندارند. ۵. در روزی که عبوس و سهمگین است (یعنی روز قیامت)، از پروردگار خود هراس دارند.
آیات مشهور
- «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا» (آیه ۸)
ترجمه: و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند.
آیه هشتم سوره انسان (به همراه آیات قبل و بعد)، به آیه اطعام معروف است. به گفته آیت الله مکارم شیرازی، علمای شیعه اتفاق نظر دارند این آیه به همراه آیاتی دیگر (هجده آیه از این سوره یا تمامی آن) درباره سه روز روزه‌گرفتنِ امام علی(ع)، فاطمه(س)، حسنین(ع) و فضه نازل شده است. نقل شده است این افراد با اینکه گرسنه بودند، افطاری خود را به دنبال درخواست مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند. روایات بسیاری وجود دارد که این شأن نزول را بیان می‌کنند. آیت الله مکارم شیرازی با اشاره به روایت ابن عباس درباره شأن و فضیلت اهل بیت(ع) از ۳۴ راوی اهل سنت که علامه امینی در کتاب الغدیر نقل کرده است، این روایت را در میان اهل سنت، مشهور بلکه متواتر شمرده است.
آیه شراب طهور
- «وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا» (آیه ۲۱)
ترجمه: و پروردگارشان شراب طهور به آنان می‌نوشاند!
نویسنده المیزان شراب طهور را شرابی دانسته که هر نوع قذارت و ناپاکی را می زداید که از جمله آنها قذارت غفلت و محرومیت و دور ماندن از توجه به خدای سبحان است و با نوشیدن این شراب ویژه چون هیچ حجابی میان آنان ابرار و پروردگارشان باقی نمی‌ماند شایستگی حمد و ستایش پروردگارشان را می‌یابند همانگونه که در آیه ۱۰ سوره یونس درباره آنان فرموده: وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعَالَمِينَ و آخرین سخنشان (نیایش ابرار در بهشت) این است که: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!» علامه طباطبایی هم چنان در المیزان معتقد است که خداوند در جمله وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا واسطه‌ها را حذف کرده و سیراب ساختن این بهشتیان را مستقیماً به خویش نسبت داده و این با فضیلت ترین نعمتی است که ارزانی بهشتیان می‌شود.وی احتمال داده که این موهبت بهشتی مصداق کلمه «مزید» (نعمت‌های بیشتر ی که نزد خداوند است) در آیه ۳۵ سوره ق باشد که فرموده است: لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ ترجمه: هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست، و نزد ما نعمت‌های بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد).
آیات الاحکام
آیه هفتم سوره انسان را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. در مورد این آیه که وفای به نذر را یکی از اوصاف نیکوکاران بیان می‌کند گفته شده از آن، جواز و بلکه وجوب وفای به نذر فهمیده می‌شود.
فضایل و خواص
- همچنین ببینید: فضائل سور
در روایات، پاداش قرائت سوره انسان، بهشت و حوريان بهشتی و همنشینی با پیامبر(ص) در آخرت بیان شده است. همچنین آمده است که امام رضا(ع) در نماز صبحِ دوشنبه و پنجشنبه، در ركعت اول سوره حمد و سوره انسان و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره غاشیه را قرائت می‌کرد و می‌فرمود هر كس چنین کند، خداوند در اين دو روز او را از شرور در امان می‌دارد.
برای خواندن این سوره خواصی نیز نقل شده است، از جمله اگر کسی بر قرائت سوره انسان مداومت ورزد، اگر روحش ضعيف باشد دارای قدرت روحی می‌شود. خواندن این سوره برای تقویت اعصاب و دورشدن از اضطراب مفید است.
متن و ترجمه
سوره انسان
| متن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ هَلْ أَتَیٰ عَلَی الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یكُن شَیئًا مَّذْكُورًا ﴿۱﴾ إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا﴿۲﴾ إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِرًاوَإِمَّا كَفُورًا﴿۳﴾ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِینَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَ سَعِیرًا﴿۴﴾ إِنَّ الْأَبْرَارَ یشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا﴿۵﴾ عَینًا یشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّـهِ یفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا﴿۶﴾ یوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخَافُونَ یوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا﴿۷﴾ وَ یطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْكِینًا وَ یتِیمًا وَأَسِیرًا﴿۸﴾ إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لانُرِیدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴿۹﴾ إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا﴿۱۰﴾ فَوَقَاهُمُ اللَّـهُ شَرَّ ذَٰلِكَ الْیوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا﴿۱۱﴾ وَ جَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَرِیرًا﴿۱۲﴾ مُّتَّكِئِینَ فِیهَا عَلَی الْأَرَائِكِ ۖ لایرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَ لَا زَمْهَرِیرًا﴿۱۳﴾ وَ دَانِیةً عَلَیهِمْ ظِلَالُهَا وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِیلًا ﴿۱۴﴾ وَ یطَافُ عَلَیهِم بِآنِیةٍ مِّن فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِیرَا﴿۱۵﴾ قَوَارِیرَ مِن فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِیرًا﴿۱۶﴾ وَ یسْقَوْنَ فِیهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنجَبِیلًا ﴿۱۷﴾ عَینًا فِیهَا تُسَمَّیٰ سَلْسَبِیلًا ﴿۱۸﴾ وَ یطُوفُ عَلَیهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ إِذَا رَأَیتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا﴿۱۹﴾ وَإِذَا رَأَیتَ ثَمَّ رَأَیتَ نَعِیمًا وَ مُلْكًا كَبِیرًا﴿۲۰﴾ عَالِیهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَ قٌ ۖ وَ حُلُّوا أَسَاوِرَ مِن فِضَّةٍ وَ سَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا﴿۲۱﴾ إِنَّ هَـٰذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَ كَانَ سَعْیكُم مَّشْكُورً ا ﴿۲۲﴾ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَیكَ الْقُرْآنَ تَنزِیلًا ﴿۲۳﴾ فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا ﴿۲۴﴾ وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِیلًا ﴿۲۵﴾ وَ مِنَ اللَّـیلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَیلًا طَوِیلًا ﴿۲۶﴾ إِنَّ هَـٰؤُلَاءِ یحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَ یذَرُونَ وَرَاءَهُمْ یوْمًا ثَقِیلًا ﴿۲۷﴾ نَّحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَ شَدَدْنَا أَسْرَهُمْ ۖ وَ إِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِیلًا ﴿۲۸﴾ إِنَّ هَـٰذِهِ تَذْكِرَةٌ ۖ فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَیٰ رَ بِّهِ سَبِیلًا ﴿۲۹﴾ وَ مَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن یشَاءَ اللَّـهُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلِیمًا حَكِیمًا ﴿۳۰﴾ یدْخِلُ مَن یشَاءُ فِی رَحْمَتِهِ ۚ وَ الظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿۳۱﴾ | به نام خداوند رحمتگر مهربان آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت كه چیز قابل ذكری نبود؟! (۱) ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم، و او را می‌آزماییم؛ (بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم! (۲) ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاكر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس! (۳) ما برای كافران، زنجیرها و غُل‌ها و شعله‌های سوزان آتش آماده كرده‌ایم! (۴) به یقین ابرار (و نیكان) از جامی می‌نوشند كه با عطر خوشی آمیخته است، (۵) چشمه‌ای كه بندگان خدا از آن می‌نوشند و [به دلخواه خویش] جاریش می‌كنند. (۶) [همان بندگانی كه] به نذر خود وفا می‌كردند، و از روزی كه گزند آن فراگیرنده است می‌ترسیدند. (۷) و به [پاس] دوستی [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراك می‌دادند. (۸) «ما برای خشنودی خداست كه به شما می‌خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم. (۹) ما از پروردگارمان از روز عبوسی سخت، هراسناكیم.» (۱۰) پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابی و شادمانی به آنان ارزانی داشت. (۱۱) و به [پاس] آنكه صبر كردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد. (۱۲) در آن [بهشت] بر تخت‌ها[ی خویش] تكیه زنند. در آنجا نه آفتابی بینند و نه سرمایی. (۱۳) و سایه ها[ی درختان] به آنان نزدیك است، و میوه هایش [برای چیدن] رام. (۱۴) و ظروف سیمین و جام‌های بلورین، پیرامون آنان گردانده می‌شود. (۱۵) جام‌هایی از سیم كه درست به اندازه [و با كمال ظرافت] آنها را از كار در آورده‌اند. (۱۶) و در آنجا از جامی كه آمیزه زنجبیل دارد به آنان می‌نوشانند. (۱۷) از چشمه‌ای در آنجا كه «سلسبیل» نامیده می‌شود. (۱۸) و بر گرد آنان پسرانی جاودانی می‌گردند. چون آنها را ببینی، گویی كه مرواریدهایی پراكنده‌اند. (۱۹) و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و كشوری پهناور می‌بینی. (۲۰) [بهشتیان را] جامه‌های ابریشمی سبز و دیبای ستبر در بر است و پیرایه آنان دستبندهای سیمین است و پروردگارشان باده‌ای پاك به آنان می‌نوشاند. (۲۱) این [پاداش] برای شماست و كوشش شما مقبول افتاده است. (۲۲) در حقیقت، ما قرآن را بر تو به تدریج فرو فرستادیم. (۲۳) پس در برابر فرمان پروردگارت شكیبایی كن، و از آنان گناهكار یا ناسپاسگزار را فرمان مبر. (۲۴) و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد كن. (۲۵) و بخشی از شب را در برابر او سجده كن و شب [های] دراز، او را به پاكی بستای. (۲۶) اینان دنیای زودگذر را دوست دارند، و روزی گرانبار را [به غفلت] پشت سر می‌افكنند. (۲۷) ماییم كه آنان را آفریده و پیوند مفاصل آنها را استوار كرده ایم، و چون بخواهیم، [آنان را] به نظایرشان تبدیل می‌كنیم. (۲۸) این [آیات،] پندنامه‌ای است. تا هر كه خواهد، راهی به سوی پروردگار خود پیش گیرد. (۲۹) و تا خدا نخواهد، [شما] نخواهید خواست؛ قطعاً خدا دانای حكیم است. (۳۰) هر كه را خواهد، به رحمت خویش در می‌آورد، و برای ظالمان عذابی پردرد آماده كرده است. (۳۱) |
| سوره پیشین: سوره قیامت | سوره انسان سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره مرسلات |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
تک‌نگاری‌ها
علاوه بر اینکه تفسیر سوره انسان در کتاب‌های تفسیری آمده است، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل به تفسیر این سوره پرداخته‌اند:
- سید جعفر مرتضی عاملی، تفسیر سوره هل اتی، بیروت، المرکز الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- سیدعباس کریمی حسینی، اوج انسانیت: تفسیر سوره انسان، قم، دار الهدی، ۱۳۸۳ش.
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۷.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۰.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۸.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۱۱۷.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۱۰، ص۹۲؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۳۹.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۳۹۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۰.
- ↑
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۷.
- ↑ الآلوسي، شهاب الدين، تفسير روح المعاني، ج15، ص170-174
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۱۳۱.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۵۱ـ۳۵۵.
- ↑ ر.ک: روحانی نیا، فروغ غدیر، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۶؛ انصاری، اهل البیت علیهم السلام، مجمع الفکر، ص۱۷۳. مظاهری، زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، ۱۳۷۸ش، ص۵۶؛ دیلمی، ارشاد القلوب، تهران، ج۲، ص۱۳۶؛ بشوی، «جایگاه اهل بیت(ع) در سوره دهر از منظر فریقین»، ص۶۸؛ «امام علی(ع) در پرسش‌های قرآنی»، ص۱۰۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۳.
- ↑ نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۱و۶۱۲.
- ↑ نگاه کنید به: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۱۳۰و۱۳۱.
- ↑ ایروانی، دروس تمهیدیه، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۵۱.
- ↑ ایروانی، دروس تمهیدیه، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۲۰۶.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۲۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، انتشارات جامعه مدرسین، ج۱، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۵۴۳.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۵۴۳.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه نامه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: جامی، نیلوفر، ۱۳۷۶ش.
- «امام علی(ع) در پرسش‌های قرآنی»، مجله فرهنگ کوثر، شماره ۴۸، اسفند ۱۳۷۹ش.
- ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی تفسیر آیات الاحکام، قم، دار الفقه، ۱۴۲۳ق.
- انصاری، محمدعلی (خلیفه شوشتری)، اهل البیت علیهم السلام: امامتهم حیاتهم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، بی‌تا.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة قم، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- بشوی، محمد یعقوب، «جایگاه اهل بیت(ع) در سوره دهر از منظر فریقین»، مجله پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۱۹، پاییز ۱۳۸۵ش.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان(تفسیر الثعلبی)، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- دیلمی، حسین بن محمد، ارشاد القلوب، مقدمه از شهاب الدین مرعشی، ترجمه هدایت الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی بوذر جمهری مصطفوی، بی‌تا.
- روحانی نیا، عبدالرحیم، فروغ غدیر، قم مشهور، ۱۳۸۶ش.
- زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم: نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن‌علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ صدوق، محمد بن‌علی، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم، بی‌تا.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم، اردن-اربد، دار الکتاب الثقافی، چاپ اول، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن محمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- مظاهری، حسین، زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، با تعلیقه ولی فاطمی، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۸ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
پیوند به بیرون